Kunst in drie zinnen

Pelgrim door de duivel misleid (ca. 1530), anoniem vermoedelijk uit omgeving Leiden, olieverf op paneel, 55 x 44 cm (zonder lijst), Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, inventarisnummer S 788. Bron afb.: De Lakenhal. Een pelgrim, herkenbaar aan zijn pelgrimsstaf, wordt de weg gewezen door een andere pelgrim met monsterlijke handen en voeten. Een tafereel dat niet alleen attent maakte op de gevaren onderweg naar Santiago de Compostela, ook op het gevaar dat je zelf van het rechte levenspad afdwaalde. De pelgrim heeft niet in de gaten dat de duivel hem verwijst, kijkt zijn wegwijzer niet aan, heeft een inwaarts gerichte blik – pas door het schilderij ziet de toeschouwer dat het misloopt.

Voormalige benedictijner abdijkerk (12de eeuw), Saint-Jouin-de-Marnes, departement Deux-Sèvres, Frankrijk De ordening van de portalen en vensters, met de driehoekige topgevel en de flankerende torens, leidt tot evenwicht tussen horizontaal uitstrekken en verticaal oprijzen. Anders dan gebruikelijk bij middeleeuwse kerkfaçades zijn de beelden van heiligen en Bijbelse figuren niet in individuele nissen of omlijstingen geplaatst, maar vrij in het muurvlak. Het resultaat is meer dan een gebeeldhouwde façade: de topgevel, waarop het laatste oordeel is verbeeld, biedt de aanblik van een tekening op een blad met blanco ruimte - terwijl het gebruikelijk was om die ruimte met sculptuur te vullen. Foto: Jochen Jahnke (bron: Wikimedia)

Bron: Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) Brussel, foto beschikbaar gesteld via europeana.eu Fernand Khnopff – Une ville abandonnée (Een verlaten stad, 1904). Houtskool, pastelkrijt en zwart krijt op papier, verlijmd op doek, 76 x 69 cm (zonder lijst), Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, inventarisnummer 7030. Een voorstelling van de stad Brugge – de Woensdagmarkt met slechts de sokkel van het standbeeld van Hans Memling – waarin de zee niet langer economische voorspoed brengt maar de stad overstroomt. Typerend voor het symbolisme – een uitbeelding van een tafereel uit de zichtbare werkelijkheid, op de wijze van een droom: een schijnbaar veelzeggende mengeling van taferelen. Een verlaten stad leek mij verwant aan de aanblik van de verlaten stad ten tijde van de eerste corona-uitbraak, maar de aangename, afstandelijke huivering (als bij een thriller) waar dit kunstwerk óók op inspeelt, was daar niet aan de orde.